Stel je voor: je wordt verliefd op Ophelia. Wat je voelt is ongekend, uitzinnig, niet in de hand te houden. Je bent zó tot haar aangetrokken, dat het je tot waanzin drijft. Het gebeurt. Vanavond kan het gebeuren.
De Veenfabriek zet de tanden in de tragische liefdesgeschiedenis van Hamlet & Ophelia, vertelt het verhaal van de beroemde actrice en muze Harriet Smithson, die heel Parijs gek maakte met haar vertolking van Ophelia, en laat zich inspireren door haar meest obsessieve bewonderaar, Hector Berlioz.
Ophelia is een hartstochtelijke ode aan de kracht van het theater en de verbeelding. Wat betekent het te twijfelen, lief te hebben en tot waanzin gedreven te worden in een tijd waarin kleingeestige leiders progressieve ideeën de kop in proberen te drukken? Net als Hamlet en Harriet zetten we alles op alles om met theater het verschil te maken.
Dit is een verhaal over de liefde. Dat is alles. Dus kom naar het theater en word krankzinnig: word verliefd op Ophelia.
Ophelia is een reconstructie van de meest invloedrijke voorstelling ooit. Het is de eerste grote zaal voorstelling die de Veenfabriek maakt samen met Joeri Vos. Met negen muzikanten en acteurs op de vloer maakt hij een hartstochtelijke ode aan de kracht van het theater en de verbeelding. De Veenfabriek vervlecht twee verhalen over waanzin, inspiratie en begeerte: het verhaal van Shakespeare’s tragische helden Hamlet (Phi Nguyen) en Ophelia (Jacobien Elffers) en de liefdesgeschiedenis van de beroemde Ierse actrice en muze Harriet Smithson en haar meest obsessieve bewonderaar, Hector Berlioz (Roland Haufe). Harriet Smithson maakte op 11 september 1827 heel Parijs gek met haar vertolking van Ophelia. Hector Berlioz schreef zijn Symfonie fantastique speciaal voor haar.
Voor Ophelia verweeft schrijver en regisseur Joeri Vos nieuw geschreven teksten met de woorden van Shakespeare en Berlioz tot een tragikomisch verhaal over de bewonderaars en bewonderden die we zelf zijn.
Ophelia ging in oktober 2017 in première in de Leidse Schouwburg en tourde daarna door het land.
Lees hier het uitgebreide programmaboekje dat bij de voorstelling werd uitgereikt.
Ophelia 1827
Het jaar is 1827. Koning Charles X, eens een verkwistende playboy, nu een devoot royalist, werkt onvermoeibaar om de erfenis van zijn broer en voorganger teniet te doen. De progressieve vernieuwingen uit de voorgaande periode worden in ijltempo ongedaan gemaakt. Vrijheid van meningsuiting, religieuze tolerantie en vrouwenrechten worden teruggedraaid. Het rationalisme van de Verlichting lijkt te hebben afgedaan en maakt plaats voor het gevoel van de Romantiek. De grenzen tussen eerlijk en oneerlijk, leugen en waarheid, feit en fictie vervagen. In die roerige periode wordt een Engels toneelgezelschap uitgenodigd om de Hamlet te spelen in Parijs. Het is 11 september 1827. De koetsen staan rijen dik rond het Théâtre de l’Odéon. Delacroix, Deschamps, Kar, Huet, Boulanger, Gautier, de Musset zijn onder de gelukkigen die een kaartje weten te bemachtigen. Victor Hugo zit in de zaal, Alexandre Dumas is er en Hector Berlioz. De actrice Harriet Smithson heeft de rol van Ophelia.
Ze maakt een verpletterende indruk. Haar spel veroorzaakte een enorme reactie: mannen huilden openlijk in het theater, en toen ze de zaal verlieten waren ze overmand door oncontroleerbare emoties. Heel Frankrijk wordt waanzinnig verliefd.
Boventitels waren er nog niet, en de meeste aanwezigen verstonden nauwelijks Engels; dat gedoe met Polonius achter een gordijn vonden ze maar onzin, en de stapel lijken waar het stuk mee eindigt was lachwekkend – en toch waren ze extatisch, tot tranen geroerd: door de eerlijkheid in de dialogen, de naturelle expressie en gebaren, de ontspanning van de acteurs, die het publiek leken te vergeten. Die enkel bezig waren met de inhoud van de tekst en het stuk. De poëzie van het stuk als centrum van het alles. Dumas schreef dat het leek alsof hij eindelijk “door de mist het topje van de berg zag waar alle ideeën, alle inspiratie werd geboren.”
Met Ophelia’s waanzinscène ging er een hoorbare schok door de zaal. Ophelia was een rol van niks in die tijd: de meeste spel-scènes waren ingekort of geschrapt en wat overbleef was een muzikaal intermezzo van waanzin-versjes, liefst gebracht met allerlei coloraturen, waar een zangeres meer eer aan kon behalen dan een actrice als Harriet Smithson. Ze had nog geprobeerd een van de andere vrouwen met de rol op te zadelen – er zelfs een week salaris voor aangeboden, maar niemand wilde het van haar overnemen en dus stond ze daar, na al met al slechts 2 dagen repeteren… en blies de zaal omver.
Haar spel was onvoorspelbaar en vol overgave. Door het publiek gingen golven van emotie. De energie vanuit de zaal bracht haar verder en verder, tot het leek alsof zij volledig samenviel met haar rol en het verdriet en het delirium van de arme, mooie, verdoemde Ophelia.
Ze veroorzaakte – met die ene scene, die ene avond – een revolutie. In de Franse mode, het theater, de kunst. Franse meisjes wilden haar zijn en actrices wilden spelen als zij. Ze inspireerde componisten, schilders, schrijvers tot hun beste werken. Dumas herschreef de Hamlet tot een opera. Delacroix (De vrijheid leidt het volk) maakte ruim twintig gravures met taferelen van Ophelia. Ze werd het boegbeeld van de Franse Romantiek, en wakkerde het vuur aan dat zou leiden tot de Juli-Revolutie in 1830.
En Hector Berlioz wordt obsessief verliefd, schrijft haar honderden brieven, die ze onbeantwoord laat. Hij draagt vanaf dat moment bijna al zijn werk aan haar op, waaronder de Symphonie Fantastique, waarmee hij zes jaar later dan eindelijk de hand van zijn muze verovert.
Berlioz zou haar tot haar dood Ophelia blijven noemen, in plaats van Harriet.
Net als Hamlet & Ophelia en Harriet & Berlioz leven we aan de vooravond van een revolutie. Wat kunnen we leren van hun verhalen? Wat betekent het te twijfelen, lief te hebben en tot waanzin gedreven te worden in een tijd waarin egoïstische, opportunistische en kleingeestige leiders progressieve ideeën de kop in proberen te drukken? Waarin net als nu de denkbeelden van de Verlichting gaandeweg worden vervangen door de ideeën van de Romantiek. Net als Hamlet en Harriet zetten we alles op alles om met theater het verschil te maken.
Onze Ophelia is een montagevoorstelling, waarin de voorstelling uit 1827 gereconstrueerd wordt. Een belangrijke vraag die we willen stellen is: wat vermag kunst nog in de 21ste eeuw? Kunnen we het nog, geraakt worden, geïnspireerd worden tot ideeën die de wereld zullen veranderen, door zoiets als een toneelvoorstelling? Hoe moeten we spelen? Wat is de rol van het publiek? En welke twintig mensen uit ónze zaal zullen over twee eeuwen nog in de geschiedenisboeken staan?
Het toneelbeeld is het theater zelf: dat is immers de ‘plaats delict’ van de voorstelling. Welke rol speelt de zaal in een scène? En het licht? Zit u er wel goed voor? De werking van de voorstelling wordt onderzocht, niet vanuit een Brechtiaans idee van deconstructie en vervreemding, maar met de vraag ‘wat werkt’ als voornaamste uitgangspunt.
Joeri & Bastiaan
Voor Ophelia verweeft Joeri Vos nieuw geschreven teksten met de woorden van Shakespeare en Berlioz tot een tragikomisch portret van de bewonderaars en bewonderden die we zelf zijn. In een collage van dialogen, weerspiegelingen, gedachtes en persiflages op bijvoorbeeld een repetitieproces, waarin scènes soms op een net andere manier worden herhaald en de rol van het publiek steeds wordt bevraagd, vertelt hij over de waanzinnige liefde tussen Berlioz en Smithson, over de twijfel van de rede en de zekerheid van het gevoel, en werpt hij de vraag op wat we anno nu nog met deze grootheden kunnen wanneer ze samengebracht worden in een theatervoorstelling.
Componist Bastiaan Woltjer laat zich inspireren door de passie en persoonlijkheid van Berlioz. Berlioz was de grote romanticus in de Franse muziek, eigenlijk de enige. Muziek werd beschouwd als ‘vrij’ van de beperkingen van de rede, van de beeltenis, of van ieder ander precies concept. Het werd gezien als de meest eminente onder de kunsten. Muziek was, zo vond men, het best in staat De Emotie op te roepen, in de meest rauwe en pure vorm. In navolging van deze hartstochtelijke toonkunstenaar gaat Woltjer voor de voorstelling Ophelia op zoek naar zijn eigen, meest persoonlijke verklanking van liefde en waanzin. Zijn compositie schakelt tussen kamermuziek, popmuziek en hedendaagse klassieke muziek. Bastiaan citeert veelvuldig uit de Symphonie Fantastique en bouwt nieuwe stukken op uit samples van Berlioz.
We nodigen je uit voor deze achtbaan: kriskras van de middeleeuwen naar de renaissance in de dagen van Shakespeare; van de Verlichting naar de Romantiek in de tijd van Harriet & Berlioz; en van het populisme naar de satire in onze tijd. Dit is een verhaal over de liefde. Dat is alles. Dus kom naar het theater en word krankzinnig: word verliefd op Ophelia.
Damn it, show me what you’re going to do for her. Will you cry? Fight? Stop eating? Cut yourself? Drink vinegar? Eat a crocodile? I’ll do all that. Did you come here to whine?
xxx Hamlet