Vijfhonderd jaar na Erasmus’ Lof der Zotheid haalt de Veenfabriek de Godin der Dwaasheid terug op aarde. Schrijver Teun Smits ging aan de haal met het dwaze personage uit Erasmus’ satirische lofzang van 1511 en schreef een hedendaagse ode aan de absurditeit van het leven. Want ook nu nemen we onszelf en het leven te serieus en vergeten we te lachen. Teun: “Op je sterfbed denk je niet: ‘God wat ben ik blij dat ik de hele tijd zo bang ben geweest!’”
Jullie halen de Godin der Dwaasheid back op aarde. Waarom de dwaasheid vijfhonderd jaar na Erasmus opnieuw een stem geven?
“Het zijn donkere tijden en ik denk dat het een goed idee is daar iets tegenover te zetten: lichtheid en vrolijkheid. We horen dat we ons mentaal moeten voorbereiden op oorlog, maar het is ook goed om te horen dat we dit leven moeten vieren, dat we er een feestje van moeten maken. Het is vast een goed idee om een noodpakket in huis te halen voor als de stroom uitvalt, maar laten we bij het kaarslicht dan nog wel een potje mens-erger-je-nietten. We hoeven niet de hele tijd te bibberen onder de vensterbank. Op je sterfbed denk je niet: ‘God wat ben ik blij dat ik de hele tijd zo bang ben geweest!”
“Ik denk dat constante paniek niet leidt tot effectief handelen; we zullen het ook ergens anders moeten zoeken. Als we kijken naar de massale ruk naar rechts dan doen wij ‘linkse rakkertjes’ iets niet goed. Ontwrichtende acties van Extinction Rebellion lijken averechts te werken; ze stuiten vooral op onbegrip en woede. Er ontstaan felle antibewegingen en meer verdeeldheid. We zijn boos in paniek en murw geslagen, en die woede lijkt de haat alleen maar te voeden. Ik zie daardoor ook mensen opgeven.”
Het is vast een goed idee om een noodpakket in huis te halen voor als de stroom uitvalt, maar laten we bij het kaarslicht dan nog wel een potje mens-erger-je-nietten.
Is de dwaasheid verkiezen ook geen vorm van opgeven? Wegvluchten van de problemen in de wereld?
“Nee, het is een vlucht weg van hoe serieus we de wereld op dit moment nemen. Ik denk dat er zeker grote problemen zijn waar serieus naar gekeken moet worden, maar die gaan ‘Henk en Ingrid’ niet in hun eentje oplossen en je er de hele tijd kut over voelen gaat ook niet helpen.
Ik denk dat je in dwaasheid door te spelen en zoeken in vrolijkheid ook meer verbinding vindt. Misschien vinden we meer begrip, raken we in gesprek met elkaar en komen tot oplossingen die we nog niet verzonnen hebben.
De mens schippert net als vijfhonderd jaar geleden tussen serieus zijn en de dingen niet te serieus nemen. Verstandigheid wordt altijd al geprezen, maar dwaasheid stoppen we in een verdomhoekje. Het leven niet serieus nemen maar wat aanmodderen kan dwaas zijn, maar het leven heel serieus nemen en precies volgens alle regeltjes volgen, alles keurig doen, is ook dwaas.”
Erasmus heeft in zijn satire kritiek op de rangen en standen van zijn tijd: de geestelijken, de adel, het koningshuis. Wie zet jij te kijk?
“Ik wil theatermakers net zo hard belachelijk maken als het koningshuis. Nou vind ik het koningshuis natuurlijk net iets belachelijker, maar ik neem mezelf ook niet te serieus. Onze Lof der Zotheid is een spiegel van de maatschappij, maar meer nog van de mens zelf. Net als de Godin van Erasmus kijkt die van ons met plezier naar de mensheid. Bijna als een voice-over van een natuurdocumentaire: ‘Kijk die mens eens met z’n rare maniertjes en 'gevoeletjes'. Kijk eens hoe iedereen z’n best zit te doen om er tegen beter weten in iets van proberen te maken.’ Het is leuk om vanuit een Goddelijke blik met vertedering en compassie naar onszelf te kijken.
Onze Godin van Dwaasheid wordt gespeeld door drie actrices, Jacobien Elffers, Milena Haverkamp en Niki Verkaar. Ze is een driekoppig monster, één Godin met drie gezichten en stemmen, waardoor ze met zichzelf in gesprek kan gaan en eigen verzonnen scènetjes direct uit kan spelen. En zodat ze mooie harmonieën kan maken, natuurlijk.”
De serieuze dingen in het leven, hoeven geen plaats te maken voor gekkigheid, maar ik denk wel dat we de gekkigheid serieuzer mogen nemen.
Lof der Zotheid wordt een muzikale ode, hoe werken je teksten samen met de muziek?
“Dat is het leuke van werken met de Veenfabriek: je schrijft een tekst en vervolgens gaan Bastiaan (Woltjer, muzikaal leider red.) en de actrices er mee aan de slag. Dan loop je de repetitieruimte binnen hoor je je tekst op een mooi muziekstuk, of als meerstemmig gezang en merk je dat die heel anders kan werken dan je van tevoren verzonnen had. Muziek spreekt direct je gevoel aan, veel gemakkelijker dan taal alleen. Daardoor hoef je niet alles met woorden te zeggen; je weet dat de muziek dat gaat vertellen.”
Wat valt er te winnen als we onszelf en het leven minder serieus gaan nemen?
“De dwaasheid die je wegstopt, maar die wel in je zit: die prikkel om iets ‘raars’ te doen, om een lied te zingen of om te dansen. Die mag er zijn. Het is geen vreemd bijproduct, maar een essentieel onderdeel van wat ons mens maakt. De serieuze dingen in het leven hoeven geen plaats te maken voor gekkigheid, maar ik denk wel dat we die gekkigheid serieuzer mogen nemen. In het spelen is zoveel meer te vinden: de meeste uitvindingen zijn door mensen per ongeluk ontdekt. Het idee dat alles al vaststaat, dat we de geschiedenis alleen maar herhalen, dat we in boeken alle antwoorden kunnen vinden is onzin. We moeten buiten de norm blijven zoeken, spelen en ‘raar’ doen, omdat daarin nieuwe mogelijkheden schuilen.
Hoe hoop je dat de toeschouwer de zaal verlaat?
“De voorstelling is geen aanmoediging van ‘doe maar wat, zuip veel, neuk in de rondte en sterf dan’, maar ik denk dat het andere uiterste ook vet zonde is. Ik hoop dat de toeschouwer de zaal vervrolijkt verlaat. Misschien een klein tikje minder bang, iets minder wanhopig, misschien met een sprankje.”
Lof der Zotheid gaat op 30 januari 2024 in Frascati Amsterdam in première en daarna op tournee. Kijk hier voor de volledige speellijst. Voorproeven? Op 15 januari vindt de Veenproef in Leiden plaats en proberen de acteurs en muzikanten voor het eerst hun teksten en muziek uit op een publiek. We duiken met een gastexpert in de erfenis van Erasmus’ satirische Lofzang en eten samen van (h)eerlijke gerechten bereid door kok Phi Nguyen.
